07 sierpnia 2020
DZIAŁ SPADKU W KONTEKŚCIE ZNIESIENIA WSPÓŁWŁASNOŚCI
Kancelaria Adwokacka
adw. Paulina Mrozik
Poniżej zostanie omówiona instytucja działu spadku w kontekście postępowania w przedmiocie zniesienia współwłasności. Wspomniane instytucje mają wiele wspólnego. Przede wszystkim do wspólności majątku spadkowego oraz działu spadku stosuje się odpowiednio przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych. Ponadto, zgodnie z brzmieniem art. 688 kpc do działu spadku zastosowanie mają odpowiednio przepisy dotyczące zniesienia współwłasności. Jednakże należy zauważyć, że dział spadku dotyczy co do zasady całego majątku spadkowego, natomiast zniesienie współwłasności odnosi się do konkretnego majątku wspólnego i w związku z powyższym nie należy utożsamiać ze sobą tych dwóch instytucji. W przypadku zniesienia współwłasności w sytuacji gdy właściwym było dokonanie działu spadku zniesienie współwłasności majątku spadkowego zostanie uznane za nieważne.
Wspólność masy majątkowej w postaci spadku nabytego przez kilku spadkobierców nie stanowi współwłasności, która może być zniesiona w myśl przepisów art. 210 i nast. k.c., lecz konieczne jest zastosowanie przepisów art. 1035 i nast. k.c. (por. postanowienie z dnia 5 czerwca 1991 r., III CRN 125/91, niepubl.). Dział spadku obejmuje bowiem rozporządzenie przez wszystkich spadkobierców prawami majątkowymi wchodzącymi w skład spadku, a nie – jak w przypadku zniesienia współwłasności – rozporządzenie udziałami w nieruchomości. Uprawnienie do zawarcia umowy o dział spadku płynie z dziedziczenia, a nie nabycia udziałów w nieruchomości w drodze innych zdarzeń prawnych. Z tej przyczyny tytułem prawnym nabycia określonych praw majątkowych przez poszczególnych spadkobierców jest wyłącznie umowa o dział spadku, a przekształcenie w zakresie praw podmiotowych przysługującym poszczególnym stronom umowy obejmuje również udział w danym prawie majątkowym, przysługujący spadkobiercy z tytułu dziedziczenia. Powtórzyć zatem należy, że spadkobiercom nie przysługuje swoboda wyboru pomiędzy działem spadku i innym zdarzeniem zmierzającym do zniesienia współuprawnienia prawa majątkowego wchodzącego w skład spadku, a tym samym nie ma swobody wyboru pomiędzy działem spadku a zniesieniem współwłasności. Umowa stanowiąca przedmiot wykładni sądów wieczystoksięgowych trafnie została oceniona jako umowa o zniesienie współwłasności, a nie umowa o dział spadku. Sam fakt, że w jej zawarciu brali udział wszyscy spadkobiercy po kolejnych spadkodawcach nie przesądza o jej kwalifikacji prawnej jako umowy o dział spadku. W umowie zawarto jedynie oświadczenie złożone przez jej strony, że nieruchomość stanowi współwłasność uczestników z tytułu dziedziczenia, jednak nie dokonano działu spadku po kolejnych spadkodawcach. Przed dokonaniem działu spadku powinno uzyskać się stwierdzenie nabycia spadku lub akt poświadczenia dziedziczenia. Zgodnie z przepisami prawa domniemywa się, że osoba, która uzyskała stwierdzenie nabycia spadku albo poświadczenie dziedziczenia, jest spadkobiercą. Następnie spadkobiercy mogą dokonać działu spadku na drodze sądowej lub na mocy umowy między wszystkimi spadkobiercami. (Postanowienie Sądu Najwyższego z 30 września 2009 r. V CSK 63/09).
W myśl art. 689 kpc jeżeli cały majątek spadkowy lub poszczególne rzeczy wchodzące w jego skład stanowią współwłasność z innego tytułu niż dziedziczenie, dział spadku i zniesienie współwłasności mogą być połączone w jednym postępowaniu. Należy wskazać, że połączenie działu spadku i zniesienia współwłasności jest możliwe tylko wtedy, gdy dla każdej z połączonych spraw właściwy jest ten sam sąd. Przedmiotowe połączenie może mieć charakter fakultatywny oraz obligatoryjny.
W wypadku, gdy w skład spadku wchodzi udział spadkodawcy w majątku objętym małżeńską wspólnością ustawową, do dokonania działu spadku niezbędne jest uprzednie albo jednoczesne z działem spadku, połączone w tym samym postępowaniu, przeprowadzenie podziału majątku wspólnego, chyba że zapadł już prawomocny wyrok rozstrzygający o żądaniu ustalenia nierównych udziałów małżonków w majątku wspólnym oraz o żądaniach zwrotu wydatków, nakładów i innych świadczeń z majątku wspólnego na majątek odrębny lub odwrotnie, albo że częściowy dział spadku nie dotyczy udziału spadkodawcy w majątku wspólnym. (Uchwała Sądu Najwyższego z 02 marca 1972 r. III CZP 100/71).
Niniejsze orzeczenie jest istotne ze względu na regulacje prawne ujęte w Kodeksie Rodzinnym i Opiekuńczym odnoszące się do wspólności ustawowej małżonków. Na podstawie art. 43 kro małżonkowie mają od chwili ustania wspólności ustawowej równe udziały w majątku objętym tą wspólnością. Natomiast w myśl następnych przepisów przedmiotowe udziały można ustalić w inny sposób, a to jest z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z małżonków przyczynił się do powstanie ich majątku. W uwagi na okoliczność, że w postępowaniu o dział spadku należy ustalić skład i wartość spadku celowym jest określenie wielkości udziałów małżonków w majątku wspólnym. Unormowanie kwestii jaka część udziału zmarłemu małżonkowi przypada w majątku wspólnym przełoży się na prawidłowe oszacowanie spadku w myśl art. 684 kpc. Powyższe, jednak nie stoi na przeszkodzie do przeprowadzenia częściowego działku spadku obejmującego tą część spadku, która nie pochodzi z majątku wspólnego.
O ile w/w przypadku konieczne jest połączenie tych dwóch postępowań o tyle w sytuacji, gdy oboje małżonkowie nie żyją przedmiotowe połączenie jest wskazane, ale nie konieczne.