Kancelaria Adwokacka 

adw. Paulina Mrozik 

Kodeks Cywilny wśród ograniczonych prawa rzeczowych wymienia służebność gruntową, służebność osobistą oraz służebność przesyłu.

Służebność przesyłu polega na obciążeniu nieruchomości na rzecz przedsiębiorcy, który zamierza wybudować lub którego własność stanowią urządzenia służące do doprowadzania lub odprowadzania płynów, pary, gazu, energii elektrycznej oraz inne urządzenia podobne nie należące do części składowych nieruchomości, jeżeli wchodzą w skład przedsiębiorstwa, prawem polegającym na tym, że przedsiębiorca może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej, zgodnie z przeznaczeniem tych urządzeń. Służebność przesyłu wygasa najpóźniej wraz z zakończeniem likwidacji przedsiębiorstwa.

Wysokość żądanego wynagrodzenia za okres bezumownego korzystania z gruntu powinno być adekwatne do korzyści, których nie uzyskał właściciel nieruchomości obciążonej wskutek obciążenia nieruchomości. Ponadto, przy ustaleniu wysokości w/w wynagrodzenia należy uwzględnić wielkość zajętej powierzchni gruntu, jak i ograniczenia związane z dokonywaniem określonych działań w stosunku do nieruchomości obciążonej. W przeważającej części przypadków wyliczenie w/w wynagrodzenia wymaga wiadomości specjalnych i związku z powyższym koniecznym jest zasięgnięcie opinii biegłego z zakresu wyceny nieruchomości. Przed wytoczeniem powództwa stosownym jest wezwanie przedsiębiorcy do zapłaty wynagrodzenia. Jeżeli przedsiębiorca zaakceptuje zaproponowaną przez nas kwotę, która naszym zdaniem wyczerpuje wysokość żądanego roszczenia unikniemy tym samym potrzeby wszczęcia postępowania sądowego oraz wywoływania opinii biegłego z czym wiąże się poniesienie dodatkowych kosztów.

Przedsiębiorcy w sprawach w przedmiocie zapłaty wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z gruntu oprócz kwestionowania zasadności żądania, podnoszą albo zarzut przedawnienia, albo twierdzą, że przedmiotową służebność przesyłu nabyli w drodze zasiedzenia.

Wynagrodzenie tytułem bezumownego korzystania z nieruchomości jest specyficznym roszczeniem z uwagi na dzień wymagalności. Z uwagi na okoliczność, że przedmiotowe roszczenie nie powstaje jednego, konkretnego dnia to okres przedawnienia należy liczyć po upływanie następujących po sobie dniach. Przed wejściem w życie Ustawy z dnia 13 kwietnia 2018 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw obowiązywał okres dziesięcioletni i okres trzyletni. Okres trzyletni jest właściwy w przypadku, gdy nieruchomość obciążona została przeznaczona pod prowadzenie działalności gospodarczej. W myśl w/w Ustawy okres dziesięcioletni został skrócony do sześciu lat i koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego, natomiast okres trzyletni pozostał bez zmian, ale podobnie jak przy okresie sześcioletnim koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego. Zgodnie z brzmieniem art. 5 ust. 1 Ustawy do roszczeń powstałych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy i w tym dniu jeszcze nieprzedawnionych stosuje się od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy przepisy przedmiotowej ustawy. Związku z powyższym okresy dziesięcioletni powinien zostać skrócony do okresu sześcioletniego. Jednakże w art. 5 ust. 2 mowa jest o tym, że jeżeli jednak przedawnienie, którego bieg terminu rozpoczął się przed dniem wejścia w życie w/w ustawy, nastąpiłoby przy uwzględnieniu wcześniejszych terminów przedawnienia wcześniej, to przedawnienie następuje z upływem tego wcześniejszego terminu. Przedmiotowe zagadnienie można przedstawić na dwóch przykładach. Roszczenie stało się wymagalne 09 lipca 2012 r. Według starych przepisów niniejsze roszczenie przedawniłoby się 10 lipca 2022 r. W dniu wejścia w/w ustawy roszczenie było jeszcze nieprzedawnione. Moim zdaniem w tej sytuacji okres sześcioletni należy liczyć od dnia obowiązywania nowych przepisów. Zatem według tych przepisów roszczenie przedawniłoby się 01 stycznia 2025 r. W uwagi na treści art. 5 ust. 2 Ustawy niniejsze roszczenie ostatecznie przedawni się 10 lipca 2022 r. W drugim przypadku przyjmujemy się roszczenie stało się wymagalne 09 lipca 2015 r. Według starych przepisów roszczenie przedawniłoby się 10 lipca 2025 r., a stosownie do nowych 01 stycznia 2025 r. Zatem w tym przypadku roszczenie przedawniłoby się 01 stycznia 2025 r.

Wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z gruntu nie jest świadczeniem okresowym.

Wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy bez tytułu prawnego nie jest świadczeniem okresowym, stanowi jednorazową należność za cały okres korzystania z rzeczy nieopartego na tytule prawnym. Wyrok Sądu Najwyższego z 06 czerwca 2014 r., III CSK 235/13.

Natomiast, odnosząc się do kwestii nabycia służebności przesyłu w drodze zasiedzenia należy w pierwszej kolejności wskazać, iż do służebności przesyłu mają zastosowanie odpowiednio przepisy o służebności gruntowej. Zatem, służebność przesyłu można nabyć w drodze zasiedzenia na podstawie art. 292 k.c..

By móc mówić o nabyciu służebności przesyłu w drodze zasiedzenia musi upłynąć okres albo dwudziestoletni, jeżeli do nabycia doszło w dobrej wierze albo okres trzydziestoletni, jeżeli do nabycia doszło w złej wierze. W przypadku korzystania z służebności przesyłu bez umowy lub przed upływem w/w okresów mamy do czynienia z bezumownym korzystaniem z gruntu.

Trafnie zarzucał skarżący, że brak dostatecznych podstaw do uznania, iż zachowanie stron ujawniało wolę zawarcia takiej umowy cywilnoprawnej. Podzielić należy pogląd, że konkludentne oświadczenie woli nie jest szczególnym, specyficznym rodzajem oświadczenia woli i uznanie, że zostało złożone wymaga wykazania zachowania osoby, ujawniającego w sposób dostateczny jej wolę. Bierne zaś zachowanie powoda nie musi ujawniać woli znoszenia działalności przedsiębiorstwa energetycznego na jego gruncie, a tym bardziej nie musi oznaczać, że brak sprzeciwu jest tożsamy z zawarciem stosownej umowy. Podzielić należy przywołany przez skarżącego pogląd doktryny, że bierne zachowanie może prowadzić do złożenia oświadczenia woli jedynie w szczególnych okolicznościach, które nakazują przypisać milczeniu wolę dokonania czynności prawnej, zaś brak wykazania takich okoliczności wyklucza uznanie biernego zachowania jako ujawniającego taką wolę. Wyrok Sądu Najwyższego z 24 lipca 2009 r., II CSK 121/09.

Samoistny posiadacz w złej wierze zobowiązany jest - w przeciwieństwie do posiadacza nieruchomości będącego w dobrej wierze - do zapłaty wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości przez cały okres korzystania.

Jak wspomniano powyżej, przedsiębiorcy w sporze sądowym podnoszą, iż nabyli służebność przesyłu w drodze zasiedzenia, często powołując się na dobrą wiarę. Zgodnie z brzmieniem art. 7 k.c., jeżeli ustawa uzależnia skutki prawne od dobrej lub złej wiary, domniemywa się istnienie dobrej wiary. Natomiast, zgodnie z stanowiskiem reprezentowanym w orzecznictwem dokumenty takie jak pozwolenia budowlane, uzgodnienia środowiskowe, protokoły odbioru technicznego urządzeń itp. nie są wystarczające do przyjęcia dobrej wiary przedsiębiorcy przesyłowego oraz w świetle art. 7 k.c., w/w dokumenty nie mogą stanowić podstawy do przyjęcia, iż zachodzi przedmiotowe domniemanie.

Decyzja o pozwoleniu na budowę oraz poprzedzająca ją decyzja o warunkach zabudowy, wydawana dla obszaru, dla którego brak miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, bezpośrednio jedynie legalizują zamierzenia budowlane inwestora, w tym także przedsiębiorcy prowadzącego działalność przy wykorzystaniu urządzeń przesyłowych. Decyzje te nie tworzą tytułu prawnego do korzystania z cudzej nieruchomości, w tym także w zakresie treści służebności przesyłu. Z tej przyczyny w orzecznictwie Sądu Najwyższego dominuje pogląd, że ich wydanie nie przesądza dobrej wiary podmiotu, który na cudzej nieruchomości wybudował urządzenia przesyłowe i korzystał z nich w zakresie treści służebności przesyłu (por. uchwały Sądu Najwyższego z dnia 17 czerwca 2005 r., III CZP 29/05, OSNC 2006, Nr 4, poz. 64, z dnia 20 listopada 2015 r., III CZP 76/15, OSNC 2016, Nr 12, poz. 138 oraz wyroki Sądu Najwyższego z dnia 9 sierpnia 2005 r., IV CK 82/05, nie publ., z dnia 29 stycznia 2008 r., IV CSK 410/07, nie publ., i z dnia 6 maja 2009 r., II CSK 594/08, "Palestra" 2009, nr 9-10, s. 254). Z wydania pozwolenia na budowę na podstawie Prawa budowlanego z 1974 r. nie można wyprowadzić pewnych wniosków co do tego, że inwestor w czasie wydania decyzji o pozwoleniu na budowę miał tytuł do dysponowania nieruchomością oraz o rodzaju tego tytułu. Dla organu administracji publicznej tytułem inwestora do dysponowania nieruchomością w rozumieniu art. 29 ust. 5 Prawa budowlanego z 1974 r. nie musiała bowiem być służebność o treści służebności przesyłu, zwłaszcza że taki tytuł inwestora musiałby powstać z zachowaniem warunków określonych w art. 245 k.c. Niepodobna przyjąć, żeby inwestor mógł skutecznie powołać się przed organem właściwym do wydania pozwolenia na budowę na przysługiwanie mu na cudzym gruncie służebności o treści służebności przesyłu, gdyby oświadczenie właściciela nieruchomości o ustanowieniu tego prawa zostało złożone bez zachowania określonych w tym przepisie wymagań co do formy (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 20 listopada 2015 r., III CZP 76/15 - OSNC 2016, Nr 12, poz. 138). W świetle tych rozważań nie sposób przynajmniej na chwilę obecną przyjąć dobrą wiarę po stronie poprzedników prawnych wnioskodawcy. Nie przedłożono jak dotąd dokumentu uprawniającego właściciela urządzeń przesyłowych do przekonania o tytule do utrzymywania ich na cudzym gruncie. Takie dokumenty jak pozwolenia budowlane, uzgodnienia środowiskowe, protokoły odbioru technicznego urządzeń itp. nie są wystarczające do przyjęcia dobrej wiary przedsiębiorcy przesyłowego, a jej domniemanie z art. 7 k.c. w okolicznościach sprawy nie "działa", ponieważ nie może zaprzeczać stanowi faktycznemu, który wprost je podważa. Postanowienie Sądu Najwyższego 20 kwietnia 2017 r. II CSK 344/16.