Kancelaria Adwokacka 

adw. Paulina Mrozik 

Zgodnie z brzmieniem art. 3 ust. 1 Ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych ‘’Za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą:

1) podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych;

2) podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia;

3) w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy’’.

Jak należy odróżnić przyczynę zewnętrzną od przyczyny wewnętrznej? Czy wystąpienie także przyczyny wewnętrznej niweczy uznanie zdarzenia za wypadek przy pracy?

Odpowiadając na powyższe pytania należy odwołać się do prezentowanego stanowiska w orzecznictwie.

Uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 11.02.1963 roku, w sprawie o sygn. akt III PO 15/62, OSNCP 1963 „elementu definicji wypadku ujętego jako "przyczyna zewnętrzna" nie należy rozumieć dosłownie, lecz jako konieczność, by w zespole przyczyn rozstrzygających o szkodliwym skutku była również przyczyna zewnętrzna, bez której zdarzenie nie nastąpiłoby. Inaczej mówiąc, by skutek nie był wyłącznie rezultatem zadziałania przyczyn wewnętrznych, rozumianych zawsze jako znajdujące się wewnątrz organizmu pracownika (samoistne schorzenia). Wskazówkę interpretacyjną dał J. Loga, stwierdzając, że bez wystąpienia przyczyny zewnętrznej nagłe zdarzenie nie przybierze postaci wypadku w rozumieniu ustawy, a jeżeli przyczyna zewnętrzna nie wypłynie ze sfery zagrożenia, jakie stwarza praca, zdarzenie nie nabierze przymiotu wypadku przy pracy (tenże, Wypadek przy pracy. Pojęcie prawne, s. 62).’’

Wyrok Sądu Najwyższego z 24 listopada 2010 r., w sprawie o sygn. akt I UK 181/10 ‘’Stwierdzono, że przyczyną sprawczo-zewnętrzną zdarzenia może być każdy czynnik zewnętrzny (tzn. taki, który nie wynika z wewnętrznych właściwości człowieka) zdolny wywołać w istniejących warunkach szkodliwe skutki. W tym znaczeniu przyczyną zewnętrzną może być nie tylko narzędzie pracy, maszyna, siły przyrody, ale także praca i czynności samego poszkodowanego (np. potknięcie się, niefortunny odruch). Taką przyczyną jest również nadmierny wysiłek pracownika, za który u człowieka dotkniętego 9 schorzeniem samoistnym może być uważana praca wykonywana jako codzienne zadanie w normalnych warunkach, gdyż nadmierność wysiłku pracownika powinna być oceniana przy uwzględnieniu jego indywidualnych właściwości – aktualnego stanu zdrowia, sprawności ustroju. W szczególności w odniesieniu do wysiłku fizycznego przyjmuje się, że wykonywanie zwykłych, codziennych obowiązków w typowych dla danego stanowiska warunkach może – przy uwzględnieniu indywidualnych predyspozycji zdrowotnych pracownika – stanowić dla niego nadmierne obciążenie i stać się zewnętrzną przyczyną zdarzenia będącego wypadkiem przy pracy (…) Sąd Najwyższy podziela prezentowane w orzecznictwie stanowisko, zgodnie z którym zewnętrzną przyczyną wypadku nie jest w takiej sytuacji sam fakt dopuszczenia do pracy osoby cierpiącej na schorzenie samoistne czyniące ją niezdolną do pracy, ale rzeczywiste zadziałanie występujących w środowisku zatrudnienia niekorzystnych czynników na niepełnosprawny organizm człowieka.’’

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16.06.1980r., w sprawie o sygn. akt III PR 33/80, Lex 14532 ‘’Wyłączenie przyczyny zewnętrznej przy wypadku pracownika w czasie i miejscu pracy może być uzasadnione tylko wtedy, gdyby istniały podstawy do ustalenia, że upadek, czy potknięcie się zostało spowodowane schorzeniem pracownika np. łączącym się ze skłonnością do omdleń lub zakłóceń równowagi.’’

W związku z powyższym wystąpienie przyczyny wewnętrznej wraz z przyczyną zewnętrzną nie może powodować przyjęcia, iż dane zdarzenie nie jest wypadkiem przy pracy. Zdarza się, że pracodawcy nie uznają danego zdarzenia za wypadek przy pracy z uwagi na wystąpienie przyczyny wewnętrznej. W przypadku zaistnienia przedmiotowej sytuacji pracownik nie musi udowadniać, że przyczyna wewnętrzna nie wystąpiła, wystarczy tylko wykazać, że na zaistniałe zdarzenie miała wpływ także przyczyna zewnętrzna, jak np. niewłaściwe postawienie nogi podczas schodzenia ze schodów, nagłe odwrócenie się jako reakcja na zachowanie się innych osób.

Odnośnie procedury podejmowanej po zaistnieniu zdarzenia to okoliczności i przyczyny wypadku ustala powoływany przez pracodawcę zespół powypadkowy na podstawie Rozporządzenia Rady Ministrów z 01 lipca 2009 r., w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy. Zgodnie z brzmieniem § 7 ust. 1 pkt 5 w/w Rozporządzenia niezwłocznie po otrzymaniu wiadomości o wypadku zespół powypadkowy jest obowiązany przystąpić do ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku, w szczególności zasięgnąć opinii lekarza, a w razie potrzeby opinii innych specjalistów, w zakresie niezbędnym do oceny rodzaju i skutków wypadku. Zatem ustalenie, czy wypadek ma charakter wypadku przy pracy nie może się opierać ani na doświadczeniu życiowym, ani na doświadczeniu zawodowym, ale na rzetelnej wiedzy i w większości przypadków będzie to wiedza z zakresu medycyny. Ponadto w sytuacji stwierdzenia w protokole powypadkowym, że wypadek nie jest wypadkiem przy pracy albo że zachodzą okoliczności, które mogą mieć wpływ na prawo pracownika do świadczeń przysługujących z tytułu wypadku, komisja powypadkowa powinna szczegółowo uzasadnić i wskazać dowody stanowiące podstawę takiego stwierdzenia. Powyższa kwestia jest o tyle istotne, iż często zespół powypadkowy lakoniczne uzasadnia swoje stanowisko, iż zdarzenie nie jest wypadkiem przy pracy i tym samym uniemożliwia, bądź utrudnia polemikę z poczynionymi ustaleniami.

Jeżeli pracownik zdecyduje się na wystąpienie na drogę sądową to sprawa będzie toczyła się w przedmiocie ustalenia, że dane zdarzenie jest wypadkiem przy pracy i sprostowania protokołu powypadkowego. Odnośnie kwestii wartości przedmiotu sporu od której zależy opłata sądowa to Sąd Najwyższy konsekwentnie przyjmuję, że do kategorii spraw o prawa majątkowe należą sprawy o sprostowanie protokołu powypadkowego (postanowienie Sądy Najwyższego z 27 marca 2003., II UZ 3/03) oraz o ustalenie, że dane zdarzenie jest wypadkiem przy pracy (postanowienia Sądu Najwyższego z 4 kwietnia 2006 r., I UZ 4/06). Najogólniej rzecz ujmując, w sprawie o ustalenie wypadku przy pracy z reguły jest możliwe (choćby w przybliżeniu, co jest wystarczające) ustalenie wartości przedmiotu sporu w odniesieniu do ewentualnego roszczenia o jednorazowe odszkodowanie, nawet bez orzeczenia lekarza orzecznika ZUS. (Postanowienie Sądy Najwyższego z 14 maja 2009 r., I PZ 5/2009). Pracownik jest zwolniona od ponoszenia opłaty od pozwu, chyba że wartość przedmiotu sporu przewyższa kwotę 50 000 złotych to wtedy pobiera się opłatę stosunkową.