Kancelaria Adwokacka 

adw. Paulina Mrozik 

Sąd Najwyższy wyrokiem z 02 marca 2023 r. w sprawie o sygn. akt II NSNc 107/23 uchylił wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z 07 grudnia 2021 r. w sprawie o sygn. akt III AUa 1124/20 i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu w Lublinie do ponownego rozpoznania.

Przedmiotem sporu było kwestionowanie przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych kwoty zadeklarowanej przez osobę prowadzącą działalność gospodarczą jako podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne. Sąd Apelacyjny w Lublinie podzielił stanowisko Sądu Okręgowego w Lublinie, który rozważania w zakresie zasadności kwestionowania przez organ rentowy wysokości rzeczonej składki oceniał w kontekście przychodu osiąganego z prowadzonej działalności.

Podejmując pozarolniczą działalność gospodarczą ubezpieczony co do zasady zostaje objęty obowiązkiem ubezpieczeń społecznych. W związku z tym działalność ta powinna odpowiadać wszystkim cechom ją definiującym, tj. być prowadzoną w sposób zorganizowany i ciągły, a także zmierzać do osiągnięcia zysku. Ubezpieczenie społeczne oraz osiąganie z tego tytułu określonych świadczeń nie jest natomiast i nie może być głównym celem prowadzenia działalności gospodarczej. Celem tym jest zarobek, czyli przychód pokrywający w pełni koszty tej działalności, w tym ubezpieczenia społecznego, a ponadto wystarczający na utrzymanie oraz rozwój przedsiębiorcy. (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z 07 grudnia 2021 r. w sprawie o sygn. akt III AUa 1124/20)

Natomiast przepisy regulujące wysokość zadeklarowanej przez osobę prowadzącą działalność gospodarczą podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne nie uzależniają przedmiotowej wysokości składki od wysokości osiąganego przychodu. W myśl art. 20 ust. 1 Ustawy o ubezpieczeniach społecznych podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe oraz ubezpieczenie wypadkowe stanowi podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i ubezpieczenia rentowe, z zastrzeżeniem ust. 3, czyli podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe osób, które ubezpieczeniu chorobowemu podlegają dobrowolnie, nie może przekraczać miesięcznie 250% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia, o którym mowa w art. 19 ust. 10. Mając na uwadze powyższe regulacje prawne Sąd Najwyższy przyjął, że organ rentowy nie jest uprawniony do kwestionowania wysokości podstawy składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe.

Po stronie osoby prowadzącej pozarolniczą działalność istnieje zatem uprawnienie do zadeklarowania w granicach zakreślonych ustawą dowolnej kwoty jako podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, wobec czego sposób w jaki realizuje to uprawnienie zależy wyłącznie od jej decyzji. Ingerencja w tę sferę jakiegokolwiek innego podmiotu jest niedopuszczalna, chyba że ma wyraźne umocowanie w przepisach. Kompetencji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych do dokonywania ocen w zakresie sposobu wykonywania przez ubezpieczonego jego prawa nie można się zatem ani domyślać, ani wywodzić ich wyłącznie „z kardynalnych wartości i zasad obowiązującego systemu ubezpieczeń społecznych. Uprawnień organu ubezpieczeniowego do takiego zachowania nie można doszukać się również w przepisach prawa ubezpieczeń społecznych, w tym w art. 83 ust. 1 i 2 w zw. z art. 41 ust. 12 i 13, art. 68 ust. 1 oraz art. 86 ust. 1 i 2 s.u.s (...) W świetle obowiązujących przepisów oraz orzecznictwa Sądu Najwyższego (por. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 21 kwietnia 2010 r., II UZP 1/10) ZUS nie może kwestionować kwoty zadeklarowanej przez osobę prowadzącą działalność jako podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne, jeżeli mieści się ona w granicach określonych ustawą o systemie ubezpieczeń społecznych. Tym samym w obecnym stanie prawnym nie ma podstaw do kwestionowania przez ZUS podstawy wymiaru zasiłków z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. W odniesieniu do osób zgłoszonych do ubezpieczeń społecznych jako osoby prowadzące pozarolniczą działalność, ZUS jest uprawniony jedynie do kwestionowania istnienia tytułu objęcia tymi ubezpieczeniami – jeżeli działalność została podjęta dla pozoru. (Wyrok Sądu Najwyższego z 02 marca 2023 r. w sprawie o sygn. akt II NSNc 107/23).

Od wysokości składki na ubezpieczenie chorobowe zależy wysokość zasiłku chorobowego, a także wysokość zasiłku macierzyńskiego. Należy jednak mieć na uwadze, że zwiększenie podstawy składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe wpłynie automatycznie na wysokość pozostałych składek społecznych. Natomiast wysokość zasiłku chorobowego i zasiłku macierzyńskiego jest zależna od ostatnich 12 miesięcy.