09 lipca 2020
OŚWIADCZENIE WOLI ZŁOŻONE POD WPŁYWEM BŁĘDU LUB GROŹBY A SKUTECZNOŚĆ ROZWIĄZANIA STOSUNKU PRACY
Kancelaria Adwokacka
adw. Paulina Mrozik
Ustawodawca w kodeksie pracy uregulował kwestię odwołania się od wypowiedzenia umowy o pracę w przypadku, gdy jest ono nieuzasadnione lub narusza przepisy o wypowiadaniu umów o pracę.
Art. 45 § 1 k.p. odnosi się do wadliwego wypowiedzenia umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony, który brzmi ‘’W razie ustalenia, że wypowiedzenie umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony jest nieuzasadnione lub narusza przepisy o wypowiadaniu umów o pracę, sąd pracy – stosowanie do żądania pracownika – orzeka o bezskuteczności wypowiedzenia, a jeżeli umowa uległa już rozwiązaniu – o przywróceniu pracownika do pracy na poprzednich warunkach albo odszkodowaniu’’. Natomiast w art. 56 § 1 k.p. mowa jest o wadliwym rozwiązaniu umowy o pracę bez wypowiedzenia, który brzmi ‘’Pracownikowi, z którym rozwiązano umowę o pracę bez wypowiedzenia z naruszeniem przepisów o rozwiązywaniu umów o pracę w tym trybie, przysługuje roszczenie o przywrócenie do pracy na poprzednich warunkach albo odszkodowanie’’.
Jednakże zdarzają się sytuacje, że oświadczenie w przedmiocie rozwiązania stosunku pracy zostało złożone pod wpływem błędu lub groźby. W niniejszej sytuacji nie będzie miał zastosowania ani art. 45 § 1 k.p., ani art. 56 § 1 k.p. W tym przypadku należy odnieść się do art. 300 k.p. zgodnie z którym w sprawach nieuregulowanych przepisami prawa pracy do stosunku pracy stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu cywilnego, jeżeli nie są one sprzeczne z zasadami prawa pracy. Kodeks cywilny przewiduje instytucje uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia woli, które zostało złożone pod wpływem błędu lub groźby poprzez złożenie tej osobie oświadczenia na piśmie. Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli jest równoznaczne z niezłożeniem oświadczenia o rozwiązaniu stosunku pracy. Zatem w sytuacji, gdy oświadczenie o rozwiązaniu stosunku pracy nie zostało złożone to należy domniemywać, że stosunek pracy istnieje. W związku z powyższym powinniśmy wystąpić do Sądu z żądaniem o ustalenie istnienia stosunku pracy na podstawie art. 189 k.p.c. Za niniejszym przemawia stanowisko reprezentowane w orzecznictwie.
Jeśli stosunek pracy nie został rozwiązany, to trwa nadal i to nieprzerwanie, roszczenie o przywrócenie do pracy (restytucyjne) skuteczne ex nunc byłoby tu nie na miejscu. Pracownica może dochodzić w zależności od okoliczności konkretnego przypadku ustalenia istnienia stosunku pracy, dopuszczenia do pracy, wynagrodzenia za czas gotowości do pracy. (Wyrok Sądu Najwyższego z 19 marca 2002 r. I PKN 156/01).
Niezależnie od powyższego, sama (ustna) propozycja rozwiązania umowy o pracę za porozumieniem stron nie rodzi żadnych skutków prawnych w sferze istniejącego stosunku pracy, skutki takie rodzą się z chwilą jej przyjęcia przez stronę przeciwną. Natomiast porozumienie stron o rozwiązaniu umowy o pracę jest czynnością prawną dwustronną, a więc dla jej skuteczności wymagane jest ważnie istniejące oświadczenie woli obu stron. Jednakże w przedmiotowym stanie faktycznym w istocie czynność prawna w postaci rozwiązania stosunku pracy za porozumieniem stron stała się bezskuteczna. Sąd Apelacyjny uznał bowiem, że powódka skutecznie uchyliła się od skutków oświadczenia woli wyrażonego w porozumieniu z dnia 4 lipca 2002 r. z uwagi na błąd. Konsekwencją tego jest, jak trafnie wywodzi skarżący, nieważność czynności prawnej z mocą wsteczną (ex tunc), t.j. od dnia dokonania tej czynności. Nie można powoływać się na skutki prawne, wynikające z określonej czynności prawnej, jeśli ta czynność prawna zniweczona została na mocy art. 84 § 1 i 2 KC i art. 88 § 1 KC. Wszystkie skutki, które powstały z mocy przedmiotowego porozumienia z dnia 4 lipca 2004 r. - w tym skutek polegający na rozwiązaniu stosunku pracy - zostały zniweczone od tej daty. Nie ma zatem ważnego oświadczenia woli pozwanej o rozwiązaniu stosunku pracy i dlatego nie ma podstaw do dokonywania wykładni zniweczonego oświadczenia woli i wiązania z nim jakichkolwiek skutków prawnych. Instytucja przewidziana w art. 84 § 1 i 2 KC nie służy do modyfikacji wadliwej czynności prawnej lecz ma na celu jej unicestwienie. W konsekwencji strony nadal łączy stosunek pracy, a tym samym odpadła podstawa prawna do świadczeń związanych z jego ustaniem. (Wyrok Sądu Najwyższego z 26 czerwca 2006 r., II PK 337/05).
Jednocześnie wraz z wystąpieniem do sądu z przedmiotowym powództwem możemy żądać wynagrodzenia za czas niewykonywania pracy z przyczyn dotyczących pracodawcy.
Wynagrodzenie przysługuje pracownikowi za gotowość do pracy wyrażoną przez niego w czasie trwania stosunku pracy. Jeśli zatem pracodawca bezpodstawnie kwestionuje istnienie stosunku pracy i nie dopuszcza pracownika do wykonywania umówionego rodzaju pracy w miejscu i czasie do tego wyznaczonym, sytuacja taka wypełnia hipotezę normy art. 81 § 1 KP w zakresie przesłanki nabycia prawa do wynagrodzenia. (Wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z 11 kwietnia 2017 r. III APa 5/17).
W zakresie oświadczenia woli złożonego pod wpływem groźby Sąd Najwyższy przyjął stanowisko, że sama obawa pracownika przed rozwiązaniem stosunku pracy nie może zostać zakwalifikowana jako bezprawna groźba, jeżeli pracodawca działał zgodnie z przepisami prawa.
Nie można uznać za bezprawną groźbę, gdy strona wskazuje na możliwość zastosowania środków, do użycia których jest uprawniona, w rozpoznawanej sprawie - na możliwość rozwiązania stosunku pracy w razie odmowy podjęcia pracy na nowym stanowisku pracy. Nie może budzić wątpliwości, że do uprawnień pracodawcy należy podejmowanie decyzji kadrowych, w tym przeniesienia na inne stanowisko, do zwolnienia pracownika włącznie, szczególnie w sytuacjach konfliktowych. Okoliczność, że pracodawca musi respektować przepisy prawa pracy, regulujące tryb przeniesienia na inne stanowisko czy zwalniania z pracy, nie przekreśla faktu, iż jest to jego uprawnienie. Jako groźbę bezprawną należałoby kwalifikować nie tylko zachowanie sprzeczne z przepisami prawa pracy, lecz także sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, polegające na nadużyciu przysługującego prawa. (Wyrok Sądu Najwyższego z 10 października 2002 r. I PKN 439/01).
Natomiast brak znajomości języka nie może być przyczyną przyjęcia, iż oświadczenie woli zostało złożone pod wpływem błędu.
Dla powołania się na wadę oświadczenia woli w postaci błędu istotne znaczenia miała w tej sytuacji okoliczność, czy treść dokumentu była między stronami wcześniej uzgodniona i czy w związku z tym przedstawiciel powoda mógł podpisać go w przekonaniu, że jego treść odpowiada przyjętym postanowieniom. Nie była natomiast istotna okoliczność, że skarżący nie przetłumaczył dokumentu obejmującego umowę przewłaszczenia na język angielski. Osoba, która podpisuje dokument nie znając jego treści, może bowiem powołać się na błąd tylko wtedy, gdy ma prawo liczyć, że jego treść nie odbiega od poczynionych ustaleń. Tak również miałaby się rzecz, gdyby dokument został sporządzony w języku znanym podpisującemu. Stąd wywody Sądu Apelacyjnego na temat braku należytej staranności skarżącego, przejawiającej się 10 w zaniechaniu przetłumaczenia dokumentu na język angielski, nie są istotne dla samej kwalifikacji błędu w rozumieniu art. 84 k.c. ani dla oceny, czy zachowanie skarżącego mogłoby być uznane za wywołanie błędu. Wywołaniem błędu mogłoby być natomiast podsunięcie do podpisu innej od uprzednio uzgodnionej wersji umowy. Wypada dodać, że, zgodnie z art. 84 § 1 k.c., wystarcza, aby zachowanie drugiej strony było współprzyczyną błędu. (Wyrok Sądu Najwyższego z 14 stycznia 2009 r. IV CSK 358/08).
W myśl art. 88 § 2 k.c. uprawnienie do uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia woli, które zostało złożone innej osobie pod wpływem błędu lub groźby wygasa: w razie błędu – z upływem roku od jego wykrycia, a w razie groźby – z upływem roku od chwili, kiedy stan obawy ustał. Natomiast w przypadku wystąpienia z powództwem o ustalenie istnienia stosunku pracy na podstawie art. 189 k.p.c. w/w roczny termin skraca się do 21 dni z uwagi na treść art. 264 k.p. Pozew także powinien zostać wniesiony w terminie 21 dni.
Natomiast odnośnie do terminu do wniesienia odwołania od odmowy dopuszczenia do pracy SN uznał, że najbliższa charakterowi sprawy z odwołania się od odmowy dopuszczenia do pracy w rezultacie unieważnienia rozwiązania umowy o pracę na skutek uchylenia się pracownika od skutków oświadczenia woli jest sprawa o uznanie wypowiedzenia za bezskuteczne (art. 264 § 1 KP). Oceniając zachowanie terminu wskazanego w tym przepisie, należy brać pod uwagę jego charakter prawny i możliwość przywracania. Z powyższego wynika, że SN w powołanym wyżej wyroku uznał, że oświadczenie pracownicy o uchyleniu się od skutków oświadczenia woli zmierzającego do rozwiązania umowy o pracę powinno być złożone w terminie 7 dni od wykrycia błędu. Podobnie termin do wniesienia odwołania od odmowy pracodawcy dopuszczenia do pracy pracownicy, która uchyliła się od oświadczenia woli od rozwiązania stosunku pracy, wynosi 7 dni od tej odmowy (analogia z art. 264 § 1 KP). (Wyrok Sądu Najwyższego z 04 kwietnia 2013 r., II PK 237/12).