W myśl art. 13 ust. 4, 4a, 4b Ustawy z dnia 13 października 1998 r. o ubezpieczeń społecznych, obowiązkowemu ubezpieczeniu emerytalnemu, rentowemu, chorobowemu i wypadkowemu podlegają osoby prowadzące pozarolniczą działalność, wspólnicy jednoosobowych spółek z ograniczoną odpowiedzialnością, wspólnicy spółki jawnej, partnerskiej lub komandytowej oraz komplementariusze w spółce komandytowo-akcyjnej.
W przypadku osoby prowadzącej pozarolniczą działalność okres kiedy podlega ona obowiązkowemu ubezpieczeniu zdrowotnemu należy liczyć od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności do dnia zaprzestania wykonywania tej działalności. Rozpoczęcie wykonywania działalności należy rozumieć jako faktyczne prowadzenie działalności, a nie jako moment dokonania wpisu o zarejestrowaniu, czy wykreśleniu działalności w CEIDG.
W judykaturze i piśmiennictwie utrwalony jest pogląd, że obowiązkowe ubezpieczenie społeczne osoby prowadzącej pozarolniczą działalność gospodarczą wynika z rzeczywistego prowadzenia tej działalności, a zatem o wyłączeniu z tego ubezpieczenia, decyduje faktyczne nieprowadzenie tej działalności. Natomiast kwestie związane z formalnym zarejestrowaniem, wyrejestrowaniem, czy zgłaszaniem przerw w tej działalności, mają pewne znaczenie w sferze dowodowej, ale nie przesądzają same w sobie o podleganiu obowiązkowi ubezpieczenia społecznego. Przepis art. 13 pkt 4 ustawy systemowej jednoznacznie kładzie nacisk na rozpoczęcie wykonywania pozarolniczej działalności i zaprzestanie wykonywania tej działalności, a nie na moment dokonania w ewidencji działalności gospodarczej stosownego wpisu o zarejestrowaniu działalności, bądź jego wykreślenia. W konsekwencji, obowiązkowi ubezpieczeń społecznych podlega osoba faktycznie prowadząca działalność gospodarczą (a więc wykonująca tę działalność), a nie osoba jedynie figurująca w ewidencji działalności gospodarczej na podstawie uzyskanego wpisu, która działalności tej nie prowadzi (nie wykonuje). Ocena, czy wykonywana jest działalność gospodarcza, należy przede wszystkim do sfery ustaleń faktycznych, a dopiero następnie do ich kwalifikacji prawnej. Prowadzenie działalności gospodarczej jest zatem kategorią obiektywną, niezależnie od tego, jak działalność tę ocenia sam prowadzący działalność i jak ją nazywa oraz czy dopełnia ciążących na nim obowiązków z tą działalnością związanych, czy też nie. Według art. 3 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców, działalnością taką jest zorganizowana działalność zarobkowa, wykonywana we własnym imieniu i w sposób ciągły. (Wyrok z 06 lipca 2021 r. Sąd Apelacyjny w Łodzi w sprawie o sygn. akt III AUa 2039/20).
Natomiast w przypadku wspólników jednoosobowych spółek z ograniczoną odpowiedzialnością, spółki jawnej, partnerskiej lub komandytowej oraz komplementariuszy w spółce komandytowo-akcyjnej okres podlegania obowiązkowemu ubezpieczeniu zdrowotnemu należy liczyć od dnia wpisania spółki do Krajowego Rejestru Sądowego albo od dnia nabycia udziałów w spółce do dnia wykreślenia spółki z Krajowego Rejestru Sądowego albo zbycia wszystkich udziałów w spółce albo od dnia nabycia ogółu praw i obowiązków w spółce do dnia wykreślenia spółki z Krajowego Rejestru Sądowego albo zbycia ogółu praw i obowiązków w spółce.
Osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność są między innymi wspólnicy spółki jawnej (art. 8 ust. 6 pkt 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych). Wspólnik takiej spółki jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność, zgodnie z art. 13 pkt 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności do dnia zaprzestania wykonywania tej działalności, tj. od dnia uzyskania statusu wspólnika do dnia utraty takiego statusu. (…) Odnosząc uwagi dotyczące obowiązującego stanu prawnego do pytań sformułowanych we wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania, należy przypomnieć, że wpis do Krajowego Rejestru Sądowego ma konstytutywny charakter, który wynika wprost z przepisów Kodeksu spółek handlowych, a moment rozpoczęcia prowadzenia bądź zaprzestania prowadzenia działalności gospodarczej przez spółkę (czyli stan faktyczny) jest irrelewantny dla jej istnienia – w odróżnieniu od wpisu do CEIDG (por. np. wyrok Sądu Najwyższego z 8 listopada 2017 r., III UK 244/16, LEX nr 2428259). W konsekwencji nie powinno budzić wątpliwości, że samodzielną podstawę podlegania ubezpieczeniom społecznym stanowi posiadanie statusu wspólnika spółki jawnej wpisanej do KRS. Można również stwierdzić, że wpis spółki jawnej do KRS i brak jej wykreślenia (mimo nieprowadzenia działalności gospodarczej przez wspólników) stanowi samodzielną podstawę podlegania ubezpieczeniom społecznym przez wspólników takiej spółki, co wynika wprost z jednoznacznego brzmienia stosownych przepisów. (Postanowienie Sądu Najwyższego z 12 sierpnia 2020 r. w sprawie o sygn. akt I UK 337/19).
Do kompetencji Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia należy rozpatrywanie indywidualnych spraw z zakresu ubezpieczenia zdrowotnego, w tym związane z podleganiem obowiązkowemu ubezpieczeniu zdrowotnemu. Natomiast w kwestii wysokości składek decyzję wydaje organ rentowy.
Okoliczność podlegania ubezpieczeniu zdrowotnemu nie jest zawsze równoznaczna z obowiązkiem uiszczania składek na przedmiotowe ubezpieczenie. Obowiązek uiszczenia składki na ubezpieczenie zdrowotne z tytułu prowadzenia więcej niż z jednego rodzaju prowadzenia działalności związany jest bezpośrednio z uzyskiwaniem przychodu dla każdego z nich. Przedmiotową sytuację reguluję art. 82 Ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych. W orzecznictwie wielokrotnie omówiono rzeczony problem.
Dopiero osiągnięcie przychodów wywołuje skutek w postaci obowiązku opłaty należnej składki. Jeżeli, bowiem powstanie zbieg tytułów, to obowiązek odprowadzenia składki na ubezpieczenie zdrowotne zaistnieje z chwilą, gdy z obu tytułów zostanie osiągnięty przychód. W sytuacji, gdy osoba zarejestruje działalność gospodarczą, lecz nie osiągnie z jej tytułu przychodu, obowiązek zapłaty składki nie powstanie. Ustawodawca w art. 66 ust. 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 581 ze zm.) uzależnił podleganie obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego od wykonywania działalności gospodarczej. Przychód, o którym mowa w art. 81 ust. 1 ustawy o świadczeniach zdrowotnych należy rozumieć, jako wpływy uzyskiwane z odrębnych tytułów będących jednocześnie samodzielnymi podstawami do obliczenia i opłacenia składki na ubezpieczenie zdrowotne. Przychód nie jest, zatem kryterium, od którego ustawodawca uzależnił powstanie obowiązku podlegania ubezpieczeniu zdrowotnemu, lecz jest to kryterium realizacji tego obowiązku. (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 9 sierpnia 2016 r. III AUa 1001/16).
Zasadą w tym zakresie jest wprawdzie zgodnie z art. 82 ust.1 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, że składka na ubezpieczenie zdrowotne opłacana jest z każdego z tych tytułów odrębnie, to z treści tego przepisu wynika jednocześnie, iż warunkiem jest uzyskiwanie przychodów z tych różnych tytułów. A contrario zatem brak jakichkolwiek przychodów ( nie chodzi zatem o brak dochodów) przekłada się na brak obowiązku uiszczania z tego tytułu składek na ubezpieczenie zdrowotne z danego tytułu. Podobne zasady dotyczą też zbiegu tytułów do ubezpieczenia zdrowotnego w przypadku prowadzenia więcej niż jednego rodzaju pozarolniczej działalności ( art. 82 ust. 3 ustawy) lub z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności w ramach więcej niż jednej spółki (art. 82 ust. 4 ustawy), gdzie również składkę opłaca się od każdego z tych rodzajów działalności odrębnie, to warunkiem tego jest również uzyskiwanie przychodów tych działalności. (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 31 lipca 2020 r. sygn.akt III AUa 397/20).
Wskazać należy, że nie tylko ust. 1 art. 82 ustawy o świadczeniach z opieki zdrowotnej, ale cały ten przepis konsekwentnie odnosi się do przychodów, dlatego – w utrwalonym orzecznictwie sądów powszechnych - przyjmuje się, że dopiero ich osiągnięcie wywołuje skutek w postaci zapłaty składki. Jeżeli zatem powstanie zbieg tytułów, to obowiązek odprowadzenia składki na ubezpieczenie zdrowotne powstanie z chwilą, gdy z obu tytułów zostanie osiągnięty przychód. (…) W przedmiotowej sprawie bezsporne jest, że wspólnicy PPHU „(...)” spółki cywilnej, podlegali obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z innych tytułów i tak: W. M. z tytułu zatrudnienia, a W. M. - z tytułu prowadzenia własnej działalności gospodarczej. Bezsporne jest również, że w 2016 r. „(...)” spółka cywilna nie osiągnęła żadnych przychodów, nie generowała nawet żadnych kosztów. Zasadnie zatem zarzuca apelant, że w przedmiotowym stanie faktycznym nie było podstaw do naliczenia przez organ rentowy składek na ubezpieczenie zdrowotne W. M. i W. M., jako wspólników PPHU „(.)” spółki cywilnej, za okres objęty sporną decyzją. (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 27 października 2020 r. sygn. akt III AUa 1737/19).
W sytuacji opisanej w przepisie art. 82 ust. 3 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 1938 ze zm.) - ustawodawca powstanie obowiązku uiszczenia składki na ubezpieczenie zdrowotne powiązał nie z samym istnieniem tytułu do ubezpieczenia (prowadzenie działalność gospodarcza), ale z uzyskiwaniem z tego tytułu przychodów. W przypadku braku uzyskania przez płatnika w spornym okresie przychodu z prowadzenia działalności jako wspólnik spółki, nie było podstaw do naliczenia z tego tytułu składek na ubezpieczenie zdrowotne. (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 7 grudnia 2017 r. III AUa 469/17).
Należy mieć jednak na uwadze, że w sytuacji ewentualnego złożenia odwołania od decyzji ZUS to ciężar dowodzenia w zakresie uzyskiwanych przychodów spoczywa na odwołującym, a nie na organie.
